VOORLOPIGE RESULTATEN
(AGRO)TOERISTISCHE INFRASTRUCTUUR AAN DE WADDENKUST NOORD-HOLLAND
Datum: Woensdag 6 september 14:00-16:30
Locatie: Vergaderlocatie ‘Leven van de Wind’, Oosterterpweg 12, Wieringerwerf
SAMENVATTING RESULTATEN
Het project (Agro) Toeristische infrastructuur aan de Waddenkust Noord-Holland richt zich op het verbeteren van de toeristische infrastructuur aan de Waddenkust in Noord-Holland. Samen met agrarische en toeristische ondernemers is dit project uitgevoerd in 3 fasen en werksessies. In de eerste fase is het verhaal van Wieringen en het bollengebied onder Den Helder opgehaald. Dit is uitgewerkt in een belevingskaart met de mooiste verhalen en belevingen in het gebied. De tweede fase was het ophalen van ideeën voor het verbeteren van de toeristische infrastructuur. De output van deze fase waren een aantal concrete arrangementen uitgewerkt door de ondernemers zelfs. De derde fase was het concretiseren en uitwerken van de arrangementen uit fase 2.
Onderstaand zijn de projectresultaten per fase te doorlopen!
Het verhaal van de Bollenstreek
Als het jongste landschap van Europa heeft de Bollenstreek toch een bewogen geschiedenis. Omringd door de Noordzee, Waddenzee en het IJsselmeer heeft water een grote rol gespeeld in het verhaal van dit gebied. De grens tussen land en water is dan ook vaak verschoven door de tijd heen voordat de huidige contouren van het land ontstonden.
5000 jaar geleden bestond het landschap uit een uitgestrekt veengebied achter de strandwallen van de Noordzeekust. Dit veengebied strekte zich uit tot Friesland en de Zuiderzee. Vanaf de Bronstijd (circa 2000 v. Chr.) werd dit gebied intensief bewoond, vooral op de keileembulten van Texel en Wieringen. In de achtste eeuw begon men het veen te ontwateren vanaf de keileembulten, maar dit leidde tot bodemdaling en dreigende overstromingen. In 1170 overstroomde een grote stormvloed het land, waardoor grote delen van het veen wegspoelden en meren en eilanden ontstonden. Door zeegaten tussen de eilanden werd zand afgezet, wat resulteerde in een waddengebied met zandplaten, kwelders, geulen en prielen. Texel en Wieringen bleven eilanden, terwijl Callantsoog en Huisduinen zich naar het oosten verplaatsten en uiteindelijk weer aan het vasteland kwamen te liggen. Langs de Noordzeekust liep een Herenweg met dorpen waar visserij, handel en walvisjacht plaatsvonden, en waar mensen die hun huizen waren kwijtgeraakt door de stormvloed, een nieuwe plek zochten om te wonen.
Terugwinnen van de zee
In de late middeleeuwen, toen Noord-Holland op z’n smalst en natst was, begon de mens het gevecht tegen de zee en won stukje bij beetje het land terug. Zeegaten werden afgedamd, voorzien van een sluis en ingepolderd. De Zijpe was de eerste in 1599, gevolgd door de Wieringerwaard, polder Koegras, de Waardpolder, de Anna Paulownapolder en uiteindelijk de Wieringermeer in 1930. Deze polders waren gericht op landbouw en zijn door hun geometrische verkaveling goed te onderscheiden van het oude cultuurlandschap. Elke polder heeft zijn eigen kenmerken, zoals de grandeur van boerderijen, molens en vaarten in de Wieringerwaard, de efficiënte indeling van Polder Koegras en de noord-zuidgeoriënteerde verkaveling die door het rechte landschap kronkelen in de Anna Paulownapolder.
Landbouw
Voor de inpoldering werd akkerbouw steeds moeilijker vanwege de dalende bodem waardoor er vooral veeteelt plaatsvond. De polders waren echter specifiek ingericht op de landbouw waardoor na de drooglegging weer gewassen konden worden verbouwd. In de zestiende eeuw werd er op oude geestgronden in Zuid-Holland begonnen met het telen van tulpenbollen. Toen deze gronden vol waren verplaatsten boeren zich ook naar de Kop van Noord-Holland, de huidige bollenstreek die uiteindelijk uitgroeide tot één van de grootste bollenstreken van het land. Tussen de kleurrijke bollenvelden steken de kenmerkende stolpboerderijen, vierkante boerderijen waar alles zich onder een dak afspeelt.
Defensie
Defensie heeft ook grote invloed gehad op het gebied. De Stelling van Den Helder werd in de negentiende eeuw gebouwd als verdediging tegen Napoleon. Na zijn vertrek verzwakte de Nederlandse economie en werd het Noord-Hollandsch Kanaal gegraven voor een snelle handelsverbinding tussen Amsterdam en de Noordzee.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Den Helder van strategisch belang en bouwde het Duitse leger versterkingen langs de kust als onderdeel van de Atlantikwall. Dit veroorzaakte verwoesting van het landschap en ontwrichtte de samenleving. 1800 woningen moesten plaatsmaken voor bunkers, kazematten, kanonnen en mijnenvelden. Hoewel veel van de Atlantikwall is verdwenen, kunnen bunkers nog steeds worden bezocht.
Na de oorlog werd besloten dat Den Helder de hoofdhaven van de Koninklijke Marine zou worden vanwege de grotere schepen die niet door de sluizen en bruggen in Amsterdam konden passeren.
Het landschap van de Bollenstreek wordt dus gekenmerkt door de lange strijd tegen de zee, het boerenland waar boeren de kost verdienen op weerbarstig land en de defensie die nog volop zichtbaar is in dit gebied.
Het verhaal van Wieringen
Het voormalige eiland Wieringen is in de voorlaatste ijstijd gevormd toen er een grote gletsjer een diepe geul sneed tussen het huidige Wieringen en Texel. Aan beide kanten werd daardoor een dikke laag keileem achtergelaten waardoor beide eilanden een hogere ligging kregen dan het omringende landschap. Grote keien, op Wieringen ook wel dolven genoemd, werden op het land achtergelaten die her en der nog te zien zijn. Tijdens de laatste ijstijd werd er dekzand op het landschap afgezet. Op de hoogste delen van het eiland ligt dit nog aan de oppervlakte omdat dat deel nog nooit overstroomd is. De lagere delen werden met het stijgen van de zeespiegel na afloop van de ijstijd bedekt met zeeklei, zand of veen. De hoge keileembult van Wieringen was een aantrekkelijke plek om te wonen. Dit blijkt wel uit de vondst van een kano uit de Nieuwe Steentijd (5000-2000 voor Chr.). In de vroege middeleeuwen nam de bevolkingsdruk toe in het oosten waardoor er meer landbouwers naar Wieringen kwamen vanuit het huidige Gelderland en de bevolking daar ook steeds meer groeide.
In de video komen diverse agrarische en recreatieve ondernemers voorbij die meewerken binnen de arrangementen. Dit zijn onder andere; De Wieringer, Camping Het Bos Roept, Zuivel van Reijer, Chaletpark De Wierde, De Groot Recreatie, Museum Jan Lont en Camping Wiringherlant. Mogelijk gemaakt door: CI-Engineers
Vikingen
Na het uiteenvallen van het Frankische Rijk, waar Nederland toebehoorde vanaf 719, werd het rijk opgedeeld in drie delen. Omdat het centrale gezag hierdoor weg was gevallen, ontstonden er verzwakkingen. Het werd daardoor makkelijker voor de Vikingen om koers te zetten naar Dorestad, een belangrijke handelsplaats in die tijd op de splitsing van de Rijn en de Lek, en de boel daar te plunderen. Op hun weg naar Dorestad kwamen ze Wieringen tegen, en gebruikten dat als een soort bolwerk om later door te reizen. Er zijn hier Vikingschatten in de grond gevonden wat er op wijst dat Vikingen zich hier voor langere tijd gevestigd hebben in de negende of tiende eeuw.
Middelen van bestaan
Tot de twaalfde eeuw was Wieringen nog omringd door een uitgestrekt veengebied. Dit veranderde tijdens de stormvloeden in de twaalfde eeuw toen al het omringende veen weggeslagen werd door de zee. Vanaf toen was Wieringen een eiland. Er waren een paar voorname manieren om geld te verdienen op Wieringen. Als eerste waren eendenkooien vanaf de vijftiende eeuw een populaire manier om geld te verdienen. In de zeventiende eeuw waren er meer dan 15 eendenkooien op het eiland te vinden, tegenwoordig zijn er nog twee van over.Als tweede leefden ze van de landbouw waarbij gebruik werd gemaakt van potstallen. Op de hogere delen werd er veeteelt en akkerbouw bedreven, en de kogen werden gebruikt als hooiland. Verder was de visserij uiteraard ook een grote bron van inkomsten.
Als laatste stond Wieringen vooral bekend om de wiervisserij. Rond het eiland groeide groot zeegras in de zee, al dacht men in het begin dat het om wier ging, vandaar de naam. Dit werd uit de zee gewonnen en werd gebruikt als vulmateriaal voor meubels, geluidsisolatie en zelfs als antireumamiddel. Het was een enorme inkomstenbron voor de eilanders. De belangrijkste functie voor het eiland zelf was echter dat het gebruikt werd om een dijk van te maken. De Wierdijk ligt er nog steeds en bestaat uit platgedrukte gedroogd zeegras. Dit plakte onder druk samen tot een stevige massa waardoor het een hele stevige manier was van dijken bouwen. Uiteindelijk bleek echter dat het wier inklinkte waardoor het steeds aangevuld moest worden. Tegenwoordig wordt het wier niet meer gewonnen omdat het zeegras na de bouw van de afsluitdijk in 1932 afstierf. Bovendien was er een wierziekte die langs de hele West-Europese kust velden zeegras trof.
Einde van het eilandwezen
In 1924 kwam er een einde aan het geïsoleerde bestaan van Wieringen. In dat jaar werd het Amsteldiep verbonden met het Ulkediep door middel van de Amsteldiepdijk waardoor Wieringen werd verankerd aan het vaste land van Noord-Holland. Het was echter pas in 1932, met de voltooiing van de afsluitdijk dat de hele Zuiderzee was afgesloten en dat Wieringen helemaal doorkruist kon worden vanaf Friesland naar Noord-Holland en vice versa. In 1930 was de Wieringermeer drooggelegd en was dus het hele eiland vastgemaakt. Hiermee kwam ook een einde aan veel eilander gebruiken die ontstaan waren door het geïsoleerde bestaan van het eiland. Een bijzondere ritueel was bijvoorbeeld de Wieringer begrafenis waarbij vrouwen huiken droegen, lange zwarte overhangende capes waardoor hun verdriet afgezonderd werd van de buitenwereld. Ook werden alle schilderijen en spiegels omgedraaid in het huis van de overlevenden en werden de raamluiken richting het kerkhof geopend.
Het Wieringer landschap wordt dus gekenmerkt door het glooiende en schilderachtige karakter dat ontstaan is door de afgezette keileem in de voorlaatste ijstijd en de unieke eilandcultuur die er (heeft) (ge)heerst. Daarnaast is de oude bewoning vanaf de prehistorie kenmerkend. Het uitstekende eiland heeft altijd boven het landschap uitgestoken en was een veilige plek om te wonen.
Toeristische arrangementen
Het doel van het project is onder andere het realiseren van 6 (agro)toeristische arrangementen. Samen met de agrarische en toeristische ondernemers zijn ideeën naar voren gekomen voor 6 arrangementen. Deze bevinden zich in de kop van Noord-Holland en gaan langs de ondernemers in het gebied. in de onderstaande knoppen zijn de 6 arrangementen te zien die vanuit de werksessies zijn uitgewerkt. Om de arrangementen ook praktisch uitvoerbaar te maken wordt de praktische uitvoering nog concreet afgestemd met de ondernemers.
Om te komen tot de arrangementen in de Kop van Noord-Holland zijn met een groep recreatieve en agrarische ondernemers verschillende werksessies uitgevoerd. Per fase kunnen de presentaties en verslagen onderstaand worden bekeken. Het geeft een goed beeld van het proces dat doorlopen is en wat de opbrengsten waren van de verschillende werksessies.
Verhaal, beleving en bezienswaardigheden
Naar een vernieuwde toeristische infrastructuur
Uitvoering, netwerk en arrangementen
Projectplan
De Kop van Noord-Holland kenmerkt zich als een gevarieerd dijkenlandschap van kuststroken, aandijkingen, oude dijkenstructuren en kreken, polders en glooiend reliëf, met vele kleine kernen, enkele grote dorpen en de havenstad Den Helder. Het gebied kent daarnaast grootschalige bollenteelt en grote heren- en stolpboerderijen. Op veel locaties manifesteert deze kuststrook zich echter nog als een ‘barrièrelandschap’. Slechts op een beperkt aantal plekken is de kust zichtbaar. Kansen liggen in het koppelen van de dorpen en kernen aan de karakteristieke structuren in het landschap en specifiek aan de Waddendijk.
Agrotoerisme maakt deel uit van de zogenaamde verbrede landbouw waarbij landbouw niet alleen gericht is op voedselproductie. Recreanten waarderen deze vorm van toerisme omdat het tegemoetkomt aan hun wensen op het gebied van rust, natuur, ontspanning, bewegingsmogelijkheden (fietsen, wandelen) en gastvrijheid. waardoor het (agro)toeristische frame versterkt kan worden.
Het project speelt zich af in de Kop van Noord-Holland in de bredere zone langs de Waddenkust. Het gaat daarbij om het verbinden van de kernkwaliteiten van landschap, erfgoed en archeologie met (agro)toeristische structuren en voorzieningen in dit deel van de Waddenkust, als onderdeel van de robuuste oost-westverbinding tussen Den Helder en de Dollard.
De samenwerking tussen verschillende sectoren en de uitwisseling van kennis, gegevens en verhalen versterkt de verbinding in het gebied en de verbinding tussen boeren, burgers en bezoekers. In het project komen verschillende identiteiten samen en worden als het ware nieuwe netwerken gevormd onder de paraplu van een versterkte streekidentiteit.
Fase 1 Voorbereiding
Vanwege de omvang van het project wat betreft proces, gebied, samenwerkende partijen en tijdsduur is het van belang om in de voorbereidende fase goede afspraken te maken over de samenwerking, communicatie en planning. Ook wordt een werkwebsite ontwikkeld als instrument om iedereen op eenvoudige wijze te informeren, en kennis en stand van zaken te delen.
Fase 2 Verhaal van de Waddendelta
Samen met de samenwerkende partijen worden de sleutelfiguren benoemd, die een rol kunnen spelen om het Verhaal van de Kop van Noord-Holland verder uit te dragen en de ontbrekende schakels te benoemen, dit met als doel dit verhaal integraal onderdeel te maken van de (agro)toeristische infrastructuur. Ongeveer zes sleutelfiguren krijgen de mogelijkheid om een korte pitch te geven tijdens een bijeenkomst in het gebied. Tijdens deze bijeenkomst worden de verhalen van het verleden, heden en de toekomst van het gebied met de verschillende dorpen verkend en vastgelegd. Daarmee wordt de (agro) toeristische infrastructuur, de ruimtelijke identiteit, kwaliteit en sociale kracht van de regio in beeld gebracht.
Fase 3 Naar een vernieuwde toeristische infrastructuur
In deze fase wordt de oogst uit fase 2 gebruikt om de kansen en knelpunten te formuleren. Vanuit deze opgehaalde kansen en knelpunten wordt gewerkt aan een versterking van de (agro)toeristische infrastructuur en de beleving van landschap en erfgoed. Met betrokken partijen (ondernemers, exploitanten, erfgoedinstanties) wordt een toeristische verhalenkaart met routes, verhalen en voorzieningen opgesteld. Dit vormt de opmaakt voor de ontwikkeling van (minimaal) 6 arrangementen verkend.
Fase 4 Uitvoering, Netwerk en Arrangementen
Deze fase staat hoofdzakelijk in het teken van de voorbereiding, het samenstellen en de uitvoering van toeristische arrangementen. In mei 2023 vindt de KICK-OFF plaats van (minimaal) 6 ontwikkelde arrangementen. Ook is er aandacht voor verbetering van de vindbaarheid en toegankelijkheid van bestaande voorzieningen en infrastructuur. In dit kader wordt een aanvraag voor een LTO Noord innovatiefonds voorbereid. Het doel is om tot een samenwerkingsverband, netwerk of platform te komen, waarmee de oogst van dit project ook na afronding behouden blijft, aangevuld en aangescherpt kan worden. Belangrijk is tot slot de aandacht voor de evaluatie en het vervolg. Wat waren de ervaringen, successen en valkuilen en op welke wijze kan het project gecontinueerd worden? Hiervoor is overleg met ondernemers, bewoners, gemeente en samenwerkingspartners essentieel. De manifestatie [L] 2023 in september biedt daarnaast een breder podium voor reflectie van dit project.
RESULTATEN
De projectdoelen worden vertaald in concrete resultaten, die in samenwerking in de verschillende projectfasen tot stand komen. De verkenning, het leveren van input en planvorming vinden plaats in de fases 1 t/m 3. De concrete uitwerking en uitvoering vindt plaats in fase 4. In deze fase vindt ook de reflectie en evaluatie plaats. Hiervoor wordt een enquête onder deelnemers uitgezet. Behalve deze kwantitatieve data leveren ook kwalitatieve gesprekken met enkele deelnemers en partners hiervoor de informatie. Veel aandacht is er voor het delen van de resultaten en de evaluatie van het project met oog op continuïteit in de toekomst. Onderdeel hiervan is de KICKOFF in mei van de 6 arrangementen. Net zo belangrijk is het delen van de resultaten, evaluatie en reflectie. Hiervoor biedt de manifestatie [L]2023 in september 2023 een feestelijk podium.
Resultaat 1: Belevingsroute langs de Waddenkust en regio Noord-Holland
Versterkte routestructuur als belevingsroute: verbinden van landschap, landbouw, erfgoed, cultuurhistorie en dorpen (I.s.m. Waddenbaai, vertrekpunt is de Waddenroute (i.o.)). Om hieraan uiting te kunnen geven wordt 3-talig (Nederlands| Engels| Duits) promotiemateriaal ontwikkeld.
Resultaat 2 Agrotoeristische Arrangementen Kop van Noord-Holland (streekproducten en -verhalen)
Innovatieve (agro)toeristische streekproducten en arrangementen in samenwerking met ondernemers | locaties van deelnemende ondernemers.
Om hieraan uiting te kunnen geven wordt 3-talig (Nederlands| Engels| Duits) promotiemateriaal ontwikkeld.
Resultaat 3 Platform Agrotoerisme ‘De kop werkt’!
De oprichting van een nieuw samenwerkings- of netwerkverband tussen ondernemers in de agro-, gastvrijheids-, toeristische en culturele sector. Daarbinnen is vanaf de start aandacht voor het betrekken van de jonge en startende ondernemer.
Meting resultaten: reflectie en evaluatie
In de vierde fase wordt een enquête onder deelnemende organisaties uitgezet. Behalve deze kwantitatieve data leveren ook kwalitatieve gesprekken met enkele deelnemers en partners hiervoor de informatie. Voor het delen van de resultaten is de KICKOFF in mei 2023 van de 6 arrangementen een belangrijk moment. Net zo belangrijk is het delen van de evaluatie en reflectie. Hiervoor biedt de manifestatie [L]2023 in september 2023 een feestelijk podium.
SAMENWERKING
Om te komen tot een versterkte en duurzame (agro)toeristische infrastructuur die de verbinding legt tussen agrarische activiteiten en het cultuurhistorische landschap en streekproducten, -verhalen en bezienswaardigheden onderdeel maakt van toeristische arrangementen en routes, is draagvlak en betrokkenheid van de regio essentieel. Binnen dit project wordt samengewerkt in de vorm van een kernteam, projectteam en klankbordgroep.
Kernteam
Visit Wadden, Marlies Groot
Stichting [L]2023, Els van der Laan
Stichting [L]2023, Jelger de Boer
Projectteam
Agrarische ondernemers
Recreatieve ondernemers
Klankbordgroep
Marketing organisaties
Dorpsbelangen
Gemeenten Hollands Kroon en Den Helder
Provincie Noord-Holland
LTO NOORD